Van interventie naar preventie:
een visie voor de lange termijn
Van interventie naar preventie: een visie voor de lange termijn
Door prof dr mr J.C.M. Willems, © Maastricht 22 oktober 2022
De situatie in jeugdzorg en kinderbescherming en problemen van en door jeugd schreeuwen om een lange-termijnvisie. Na een eeuw kinderbescherming is jeugd beschermen nog steeds geworteld in interventiedenken. En dat interventiedenken heeft weer diepe wortels in bezitsdenken, in een geschiedenis waarin de ene mens bezitsmacht had over een andere. Afschaffing van de slavernij doorbrak het bezitsdenken van wit over zwart. Vrouwenrechten doorbrak het bezitsdenken van man over vrouw. Kinderrechten doorbrak het bezitsdenken van ouder over kind. Maar van die laatste doorbraak blijkt vaak nog maar bitter weinig in de praktijk. Jeugd beschermen wordt toch vooral gezien en gevoeld als interventie: ingrijpen in ouderlijk gezag. Ouderlijk gezag dat de wet automatisch verleent bij de geboorte van een kind. Zonder minimum-normering. Zonder heldere rechten en plichten in de Trias pedagogica tussen staat, ouders en kind (Willems, Wie zal de opvoeders opvoeden? 1998). Zonder voorbereiding en steun vooraf. (Zie voor preventiebeleid elders Veldkamp, Over grenzen! 2001.)
De omslag van interventietraditie naar preventiepraktijk is een lange weg en vergt een duidelijke stip aan de horizon. Zo’n stip is jaren geleden gezet in het zogenaamde SMECC-model van prof dr mr J.C.M. (Jan) Willems, de eerste hoogleraar kinderrechten in ons land (zie bijvoorbeeld It takes a SMECC to raise a child, Willems 2012).
Met betrekking tot de lichamelijke gezondheidszorg werd een eeuw geleden begrepen dat de omslag moest worden gemaakt van interventie: pogen te genezen, naar preventie: sanitaire voorzieningen, schoon drinkwater, educatie over hygiëne. Met betrekking tot de geestelijke gezondheidszorg moet die omslag nog worden gemaakt. Hier schieten kinderrechten en kinderparticipatie ons te hulp.
SMECC staat voor School (kinderparticipatie vanaf de basisschool), Minimumnorm (voor ouderlijk gezag), Educatie (over relaties, zorg en opvoeden), Child- and family friendly beleid en Care continuum (doorlopende en samenhangende professionele zorg van min 9 maanden tot 18 plus jaar). Het SMECC- model van prof Willems is gebaseerd op het Verdrag inzake de Rechten van het Kind (VRK) Convention on the Rights of the Child (CRC).
SMECC-S: Kinderparticipatie. In de visie van KinderrechtenNU, zoals ontwikkeld door Willemijn Dupuis, begint preventie bij participatie op en vanuit de basisschool, bij de S van SMECC. Op weg naar de SMECC-stip aan de horizon heeft KinderrechtenNu al forse schreden gezet. KinderrechtenNU is de kinderschoenen ontgroeid en staat stevig als een huis in diverse gemeenten (zie KinderrechtenNU.nl).
SMECC-E: Het in 2007 ingevoerde verbod op het slaan en vernederen van kinderen door ouders (artikel 247 lid 2 Boek 1 Burgerlijk Wetboek) werd indertijd gezien als de rechtsbasis voor het aanbieden van educatie over opvoeden zonder geweld aan ouders (preventieve opvoedbemoeienis).
SMECC-C1: Voor kind- en gezinsvriendelijk beleid werd onder meer verwezen naar Scandinavische ontwikkelingen met betrekking tot ruim ouderschapsverlof in combinatie met oudercursussen.
SMECC-C2: Concrete voorstellen voor een care continuum zijn indertijd ontwikkeld door en vanuit de Stichting RAAK (prof dr Dries van Dantzig en prof dr Jan C.M. Willems, Reflectie- en Actiegroep Aanpak Kindermishandeling) en landelijk uitgerold met financiële steun van het ministerie voor Kind en Gezin.
Onderdeel van een professionaliseringsslag was ook de ontwikkeling van meldcodes, één van de aandachtsgebieden waarvoor het ministerie een landelijke stuurgroep instelde (Commissie Opstelten, met prof dr Willems als lid).
Pleegzorg: Voor een ingrijpende kwaliteitsverbetering van jeugdzorg en kinderbescherming met betrekking tot pleegzorg zie de Stichting Expertisecentrum Kind in de Pleegzorg van dr. A.M. (Tonny) Weterings op Pleegkind-en-Pleegzorg.nl.
Lotgenotencontact: Een bijzonder belangrijke rol bij jeugdtraumaherstel en (aldus) het tegengaan van relationele traumabesmetting en transgenerationele trauma-overdracht speelt de Academie voor Herstel en Ervaringsdeskundigheid van Hameeda Lakho, zie Herstel-Ervaringsdeskundigheid.nl en Zie je mij? (Hameeda Lakho en Jeroen Wapenaar, met een woord vooraf van Jan C.M. Willems, 2022).